Bí ẩn đằng sau kim tự tháp

Tôi vốn dĩ không phải là người ưa thích thăm những địa danh có quá nhiều khách du lịch đặt chân đến. Tôi đã thấy có quá nhiều địa danh rất bình thường nhưng lại thu hút cả một đống khách đến chỉ để chụp ảnh rồi lại phủi đít đi (tháp nghiêng Pisa hay kim tự tháp ở viện bảo tàng Louvre). Đặt chân đến nước Ai Cập, tôi đã biết trước mình sẽ gặp phải những đối tượng khách du lịch như vậy nhưng kim tự tháp Ai Cập thì ở một đẳng cấp khác. Không thể không đến một lần trong đời cho dù biết rằng trải nghiệm rất có thể bị làm hỏng bởi phái đoàn vài trăm nghìn người khác cũng giống như tôi, đến để chiêm ngưỡng một cái gì đó mà họ luôn nhìn thấy qua phim ảnh. Và còn một điều nữa, tôi thăm kim tự tháp với tư cách là trưởng đoàn một nhóm 19 khách Pháp (tôi làm việc cho một công  ty lữ hành Pháp trong giai đoạn 2009-2010). Bị gò bó vào vai trò nhạc trưởng một tour du lịch trọn gói, có lẽ chẳng còn gì để nói ngoài cảm giác bức xúc vì phải quản lí thời gian và quán xuyến người khác. Nhưng thôi, cũng không thể được voi đòi tiên khi mà tour này tôi được phái đi nên chẳng mất xu nào.  Đến với kim tự tháp lần ấy, tôi phát hiện ra rằng chúng ta có quá nhiều điều tưởng nhầm về những câu truyện xung quanh kim tự tháp, một phần nhiều la do sự thêu dệt quá hoàn hảo của phim ảnh.

 Sau vài ngày khám phá những điểm chính của thủ đô Cairo, đoàn khởi hành tham quan điểm nhấn chính của cả lịch trình : kim tự tháp. Chỉ cách thủ đô Cairo khoảng 15km về phía tây nhưng tôi đã có thể thấy sự khác biệt rõ rệt giữa sự sôi động của đô thị và sự cô lập của sa mạc. Ngay từ xa, dưới ánh nắng chói chang, tôi đã có thể nhìn thấy 3 chiếc kim tự tháp sừng sững. 

 Chỉ có điều dù ở xa hay gần thì phần lớn khách du lịch cũng chỉ có thể chiêm ngưỡng chúng từ bên ngoài chứ không được vào trong. Cái này cũng có nguyên nhân của nó. Kim tự tháp bị bão cát sói mòn rất nhiều và cần được bảo quản từ bên trong nên cần phải hạn chế số lượng người vào. Chỉ có duy nhất kim tự tháp Kheops là châm chước chấp nhận 150 du khách vào buổi sáng và 150 người khác vào buổi chiều. Theo luật của chính phủ, các nhà tổ chức tour trọn gói không được phép book vé đoàn nữa vì thế đoàn của tôi cũng chỉ có thể xem bên ngoài. 

hầu như chỉ có những du khách thăm Ai Cập theo dạng tự túc thì mới có dịp thăm bên trong kim tự tháp. Còn với các đoàn du lịch trọn gói như của tôi, chỉ có thế chiêm ngưỡng từ bên ngoài

 Tuy rằng ai ai cũng chỉ nhìn thấy 3 kim tự tháp to đùng nhưng không mấy ai để ý rằng quần thể kiến trúc ở khu cao nguyên Gizeh này là cả một khu nghĩa địa khổng lồ với nhiều công trình lớn nhỏ rất phức tạp. Ngoài 3 cái kim tự tháp nổi tiếng (Kheops, Chefren, Mycerinus) được xây để chôn cất 3 vị vua Pharaon cùng tên, đây cũng là nơi chôn cất của gia đình vua và của những gia đình quý tộc rồi thì cả một đống nhà thờ, đền, …. Chính vì thế, các chuyên gia khảo cổ thống nhất chia cao nguyên Gizeh thành 2 nhóm lăng mộ : nhóm của những « cấp trên » bao gồm kim tự tháp và lăng mộ của giới quý tộc. Nhóm thứ hai là quần thể lăng mộ dành cho dân thường hoặc những người thuộc tầng lớp xã hội thấp hơn. Có một sự khác biệt lớn về mặt cấu trúc của hai nhóm này : nhóm thứ nhất thì được cấu tạo bởi các khối đá granit lấy ra từ lòng đất, còn nhóm thứ hai thì chỉ được tạo ra nhờ việc khoan đục trực tiếp các lỗ trong lòng đất và dân thường sống ở trong các lỗ đó. 

Xung quanh quần thể kim tự tháp là một « đội quân » lạc đà hùng hậu đứng chờ khách du lịch đến để kiếm chác, cũng giống như những gì tôi đã trải qua ở Jordan, Syria hay Thổ Nhĩ Kỳ. 

cưỡi lạc đà và chụp pô ảnh trước kim tự tháp, một giây phút đáng đồng tiền bát gạo

 Tất nhiên là tôi chẳng ngu gì sử dụng dịch vụ này đơn giản vì giá đặc biệt cắt cổ và lạc đà thì hôi hám thôi rồi. Việc tôi đã từng cưỡi lạc đà khám phá sa mạc vài ngày ở Marốc hay Jordan khiến tôi cảm thấy việc phải trả 5$ cho việc cưỡi và chụp ảnh ở đây là quá lố bịch. 

 Kim tự tháp Kheops được xây cách đây 4500 năm và là công trình kiến trúc duy nhất còn sót lại trong số 7 kỳ quan của thế giới cổ đại.  Nói đến điểm này thì phải chi tiết hơn một chút, chính xác là chỉ có kim tự tháp Kheops thì mới được xếp hạng một trong 7 kỳ quan, không phải là cả 3. Có lẽ cũng chỉ có duy nhất kim tự tháp mới có đủ đẳng cấp để chống chọi lại sự sói mòn của thời gian, như câu thành ngữ mà người ả rập thường sử dụng : “con người sợ thời gian nhưng thời gian thì sợ kim tự tháp”.  Chẳng phải nói gì nhiều về số lượng giấy mực mà các chuyên gia phải bỏ ra để tìm hiểu những nguyên nhân bí ẩn đằng sau công nghệ xây dựng của người Ai Cập cổ đại để tạo ra quần thể lăng mộ cao 146m này. Phần lớn các giả thuyết đều cho rằng kim tự tháp được xây lên như là một lăng mộ khổng lồ dành cho vua Kheops (vì người ta tìm thấy chiếc quan tài granit trống rỗng) và để xây nó thì mất khoảng 20 năm. 

Còn làm sao mà người Ai Cập cổ đại có thể xây được một công trình kiến trúc khổng lồ với công nghệ thô sơ thời ấy thì vẫn chưa có câu trả lời thích hợp. Những giả thuyết mới đây nhất cho rằng cả 3 kim tự tháp ngoài vai trò là lăng mộ của Pharaon thì có thể có thêm những chức năng khác. Thật vậy, việc 4 góc vuông nền móng tương ứng với 4 điểm đông-tây-nam-bắc có thể là để phục vụ cho lĩnh vực thiên văn. Nhờ vào sự thay đổi bóng chiếu của kim tự tháp từ ánh mặt trời, người Ai Cập cổ có thể phỏng đoán được tương lai của mùa màng hay thiên tai lũ lụt. Mặt khác, kim tự tháp rất có thể là cầu nối tiễn đưa Pharaon bất tử đến thế giới vĩnh hằng ở bên kia. Có thể chữ “bên kia” này là nguồn gốc của một số giả thuyết cho rằng kim tự tháp có mối quan hệ với người ngoài hành tình và nó đóng vai trò như “cổng trời” để họ đổ bộ xuống trái đất. Một giả thuyết rất phù hợp để dựng các bộ phim viễn tưởng Hollywood. 

để ghép những khối đá như thế này, đã không biết bao nhiêu người bỏ mạng

Lại nói đến Hollywood, các bộ phim thường nói rằng kim tự tháp được xây từ bàn tay của hàng ngàn nô lệ. Ta lại nhớ lại hình ảnh những người nô lệ tội nghiệp phải vác những tảng đá khổng lồ và bị đánh đập dã man bới hội cường hào áp bá. Nhưng thực tế thì không phải vậy. Những cuộc khai quật gần đây cho thấy rằng phần lớn những người đóng góp vào việc xây dựng kim tự tháp không phải nô lệ mà chủ yếu là thợ thủ công được Pharaon trả tiền.

các nhà khảo cổ tìm ra được bức tường bao bọc, đánh dấu giới hạn chính thức của quần thể kiến trúc kim tự tháp trên cao nguyên Gizeh

 Dân chúng ở những làng mạc xung quanh Gizeh hoàn toàn tự nguyện tham gia vào công trường khổng lồ này bằng cách đóng góp sức người hoặc của cải vật chất. Điều đó cho thấy rằng việc xây kim tự tháp có ý nghĩa tôn giáo tâm linh và là biểu tượng của sự đoàn kết thống nhất của dân tộc Ai Cập cổ đại, chứ không hoàn toàn là do bị vua Pharaon tàn bạo ép buộc. Tất nhiên, những điều đó chỉ đúng dưới thời của vị vua Kheops. Và rất có thể những thế hệ Pharaon tiếp theo đã có sự thay đổi về cách nhìn của người dân về việc xây kim tự tháp cũng như việc các vị vua sử dụng ngày càng nhiều nô lệ để bổ sung nhân lực cho những công trình xa hoa của họ.

không quá xa kim tự tháp là một mỏ quặng khai thác đá granit, nơi người Ai Cập đẽo gọt những tảng đá vài tấn

 Vậy người Ai Cập lấy đâu ra nguyên liệu để xây kim tự tháp ? Câu trả lời nằm ở chính nơi nó sinh ra. Nằm trên cao nguyên Gizeh, người Ai Cập đã cho khai thác một quặng đá granit khổng lồ để triết xuất ra những tảng đá nặng hàng chục tấn. Họ đào sâu xuống lòng đất tầm 30m và đẽo gọt để lôi ra những khối đá vuông thành sắc cạnh. Và để hoàn thành một ngọn núi như kim tự tháp thì phải huy động rất nhiều nhân lực, phải nuôi họ, cho họ ở, xây kho chứa dụng cụ xây dựng. Vì thế, chẳng có gì ngạc nhiên khi cả một làng mạc ngay cạnh quặng đá granit được tìm thấy vùi sâu trong lòng đất. Người ta tìm thấy xương người, đồ sành sứ phục vụ cho việc ăn uống hàng ngày…

khác với khu vực kim tự tháp, vốn dĩ là lăng tẩm khổng lồ yêu cầu phải triết xuất những khối đá khổng lồ từ lòng đất, những thợ xây Ai Cập tận dụng luôn những lỗ hổng lòng đất để làm nơi tạm trú

Các nhà khảo cổ tìm được nhiều vật dụng mà người dân Ai Cạp sử dụng trong thời gian họ phục vụ cho việc xây dựng kim tự tháp.

Vì là nơi rất linh thiêng nên các nhà khảo khổ khai quật được nhiều di vật liên quan đến tín ngưỡng của người Ai Cập cổ đại. Ngay dưới chân kim tự tháp Kheops, người ta đào được những mảnh vỡ của một chiếc tàu được cho là biểu tượng của thế giới vĩnh hằng. Theo truyền thuyết, cứ mỗi đêm, thần mặt trời Rê trèo thuyền đến cõi chết đánh đuổi bọn quỷ dữ cho đến khi mặt trời mọc thì mới trèo thuyền quay trở lại cõi thường và bay lên trời. Việc sử dụng chiếc thuyền này để cúng tế tại kim tự tháp có ý nghĩa ẩn dụ, như thể tiễn đưa pharaon quá cố đến nới vĩnh hằng vậy. Theo phong tục, thuyền được sử dụng để chở linh cữu pharaon qua sông Nil để làm nghi lễ truy điệu. Sau đó, thuyền đưa pharaon đến kim tự tháp và tại đây, thuyền được tách ra thành từng mảnh mà chôn dưới chân kim tự tháp. Nó giống như kiểu Việt Nam mình hóa vàng mã một con thuyền bằng giấy với ý nghĩ rằng ở thế giới bên kia pharaon cũng sẽ sử dụng được chiếc thuyền đó để đi đến cõi vĩnh hằng.

ngay bên cạnh kim tự tháp Kheops, các nhà khảo cổ tìm được một hố chôn cả một con thuyền phục vụ cho tang lễ của pharaon. Nó có tên là "solar boat", mặt trời tượng trưng cho quyền lực tối cao của Pharaon

 Cái đáng nói ở cuộc khai quật này là những mảnh vỡ của tàu được làm bằng gỗ thông nhưng nhờ công nghệ bảo quản của người Ai Cập cổ đại, nó không hề bị mục ruỗng mặc dù 5000 năm đã trôi qua. Với 1224 mảnh vỡ tìm được, các chuyên gia đã thành công trong việc lắp ráp nó trở lại thành một con thuyền hoàn chỉnh. Tất cả được đặt trong một căn phòng bảo tàng đặc biệt  nằm ngay cạnh kim tự tháp Kheops. Công nghệ đóng tàu của người Ai Cập cổ đại cũng rất đáng nể. Họ không hề dùng bất cứ đinh đóng nào mà chỉ sử dụng kỹ thuật đan các tấm ván rồi lấy dây buộc với nhau.

từ những mảnh vụn, một con thuyền hoàn chỉnh được lắp ráp lại và trưng bày trong một căn phòng cách ly với cái nóng bên ngoài

Thêm một chi tiết nữa, có thể là do đây là đoàn Pháp mà tôi dẫn và cũng có thể vì người Pháp có nhiều công lao trong lĩnh vực khảo cổ Ai Cập nên khi thăm kim tự tháp ở đây tôi tìm hiểu được một câu chuyện thú vị liên quan đến một chuyên gia tên Antoine Bovis. Vào năm 1930, trong một lần thăm bên trong kim tự tháp Kheops, ông ta phát hiện ra những xác chuột chết bị héo khô nhưng lại được bảo quản rất tốt mà không hề sử dụng bất cứ hóa chất nào. Ông ta nghi ngờ rằng cách xây dựng kim tự tháp có thể là một nguyên nhân dẫn đến việc xác chết được bảo quản tốt.   Khi trở về Pháp, ông ta cũng làm thí nghiệm trong khu vườn nhà mình, cũng làm thử mô hình kim tự tháp thu nhỏ với các hướng đúng y như mô hình ở Ai Cập. Rồi ông ta thử để xác chết một con mèo vào ngay chính giữa mô hình, giống như vị trí của căn phòng chứa quan tài Pharaon. Và kết quả là xác chết mèo cũng được bảo quản tốt như vậy. Ông ta làm nhiều thí nghiệm khác và đều nhận được kết quả tương tự và thế là ông ta đưa ra một kết luận : hình dáng kiểu kim tự tháp cộng với hướng của nền móng đem lại hiệu ứng “ướp xác”.

Những bộ phim Hollywood về kim tự tháp có thể thổi phồng nhiều điều về sự nguy hiểm khi xâm nhập vào bên trong : axít, bẫy chông, bọ hung ăn thịt người…Nhưng có một điều đúng : mức độ an toàn dành cho nơi để quan tài pharaon. Người Ai Cập cổ đại cố tình làm cho đường dẫn vào khó khăn bằng cách cho chắn những tảng đá granit to đùng và các chỗ nối giữa tảng đá rất khít đến mức một lưỡi banh xe lam cũng khó có thể lọt qua.

để tăng cường sự an toàn cho lăng tẩm pharaon, vào thời ấy, các đường vào được bảo vệ chặt chẽ hoặc bằng lực lượng bảo vệ dày đặc hoặc bằng hệ thống cửa chặn kiên cố...

hoặc qua những con đường bí mật cách xa kim tự tháp vài trăm mét

 Tuy nhiên, có thể là do nội gián hay bằng tiểu xảo nào đó, kim tự tháp Kheops bị những kẻ ăn cắp xâm nhập vào ngay từ thế kỷ 20 trước công nguyên. Những nhà khảo cổ học thế kỷ 19 đã đến quá muộn khi xâm nhập được vào phòng để quan tài Pharaon, tất cả đã biến mất ngoài chiếc vỏ quan tài đã bị mở. Không những bị mất cắp của cải, kể cả những tảng đá kim tự tháp cũng bị lấy đi phục vụ cho việc xay dựng các công trình kiến trúc cổ ở thủ đô Cairo. Phải chờ đến đầu thế kỷ 20 khi mà phong trào bảo tồn di sản quốc gia nổi lên thì chính phủ Ai Cập mới nghiêm cấm nạn lấy cắp vật liệu xây dựng trái phép từ cao nguyên Gizeh.

xưa kia, các con đường chính dẫn đến kim tự tháp đều có mái lợp và tường phủ hai bên. Trên bề mặt tường được điêu khắc rất phong phú. Tuy nhiên, tất cả đã bị phá hủy và ngày nay chỉ còn trơ trọi những nẻo đường mòn ngổn ngang đá vụn

Ngay phía trước kim tự tháp án ngữ tượng nhân sư. Trái với những gì người ta tưởng tượng, tượng nhân sư không phải  được tạc tự một khối đá mà là một tác phẩm điêu khắc trực tiếp từ một tảng đá granit khổng lồ. Tảng đá này xưa kia nằm giữa một quặng đá mà người Ai Cập khai thác phục vụ cho việc xây kim tự tháp.

Thân và đầu tượng nhân sư là do điêu khắc trên đá tạo ra, còn phần tứ chi được tạo ra từ các khối đá độc lập rồi người ta mới gắn vào thân. Theo như những gì chuyên gia tìm được dựa trên vết tích trên bề mặt, rất có thể tượng này được phủ 100% bằng một lớp thạch cao có trộn màu : mặt và thân màu đỏ còn vành mai rắn hổ mang màu vàng và xanh nước biển. Nhưng theo dòng thời gian với sự hủy hoại của gió và cát cộng thêm những đợt công phá bằng đại bác của quân ngoại xâm, lớp vỏ bọc này biến mất hoàn toàn.

ngay từ khi máy ảnh được phát minh vào cuối thế kỷ 19, các nhà khảo cổ đã cho chụp lại kim tự tháp. Tư liệu cho thấy tượng nhân sư bị trôn vùi khá sâu trong lòng đất

vài thập kỷ sau đó, có thể thấy công trường khai quật có tiến triển đáng kể khi thân tượng nhân sư được hiện ra một phần

 Hàng năm, chính phủ Ai Cập phải huy động một lực lượng nhân công thường trực với nhiệm vụ quét bớt một phần lớp cát phủ lên sau mỗi một đợt bão cát từ sa mạc đổ tới. Còn về cái mũi và cái râu cằm bị mất, trước kia người ta đổ tội cho quân thực dân Anh hoặc quân Napoléon (thế kỷ 19). Tuy nhiên, theo một bức họa vào thế kỷ 18, tượng nhân sự đã bị mất cả mũi và râu rồi.

trong một thời gian dài, người ta vẫn đổ lỗi cho những nòng súng thần công của Napoléon cuối thể kỷ 18 

Với công nghệ khoa học tiên tiến, kẻ phạm tồi này đã được định dạng : một tên quận chúa Ai Cập thế kỷ 14. Hiện nay, chiêc râu đã được tìm thấy và trưng bày ở viện bảo tàng British Museum ở London (người Anh từ chối trao trả lại cho Ai Cập), còn cái mũi thì vĩnh viễn không tìm thấy.